گزارش از میلاد جهانتاب
سوزن دوزی یکی از هنرها و دست آفرینه‌های سیستان و بلوچستان است که با ظرافت دستان زن بلوچ و پشتکار مداوم آنان خلق می‌شود.
قدمت این هنر و رواج آن در همه مناطق بلوچستان به حدی است که از آن به منزله هویت، موجودیت و شناسنامه فرهنگی این قوم یاد می‌شود.
سوزن دوزی در منطقه بلوچستان که یادگار پیوند فرهنگ ایرانی با گذشته تاریخی و افسانه‌ای خود است همواره با ظرافت و توانایی خارق‌العاده سرپنجه زنان بلوچ توسعه یافته و همچنان رواج دارد.
سوزن دوزی صنعتی برخوردار از ظرافت دوخت و تنوع رنگ است که بیانگر ذوق، سلیقه، سنت و هنر منطقه است و همانند دیگر هنرهای سیستان و بلوچستان رواج دیرینه در این منطقه داشته بطوری که نمونه‌هایی از آن به صدر اسلام، دوران مغول و به خصوص تیموری و صفوی بر می‌گردد.
سوزن‌دوزی بازتاب ذوق، خلاقیت ذهنی و توان جسمی زنان بلوچ است و قدمتی به بلندای تاریخ بلوچستان دارد که از این رو به آن "بلوچی‌دوزی" هم می‌گویند.
ریشه‌های حیات این هنر را می‌توان در لایه‌های زیرین تاریخ سیستان و بلوچستان یافت، بی‌هیچ واسطه هرکجا که ردی از بلوچ یافت شود سوزن دوزی نیز عظمت خویش را به دیده می‌کشاند.
بیشتر زنان و دختران بلوچ به موازات آموزش اصول زندگی، سوزن‌دوزی را نیز فرا می‌گیرند و با نقوشی هندسی، انواع گل و طبیعت خیال‌انگیزی را به نمایش می‌گذارند.
هنرمندان این رشته با ظرافت دست و حرکت سوزن نقش و نگاره‌های دل‌انگیزی بر لایه سطحی پارچه می‌آفرینند و ذوق و روح پرمایه خود را با حرکت سوزن و نخ بر پارچه حک می‌کنند.
مهمترین موضوع در قلمرو این هنر فقدان استفاده از تجهیزات مکانیکی و چرخهای خیاطی است زیرا همه چیز با دست پدید می‌آید.
سوزن دوزی را می‌توان محصول کار و تلاش سخت زنانه و بازتاب خاطرات تلخ و شیرین آنان در طول تاریخ برشمرد که خود آمیزه‌ای ذهنی از آهنگ حرکت دست‌های زن بلوچ است که منجر به پدید آمدن آثاری جاندار و جاودانه بر تار و پودی سرد و بی‌روح می‌گردد.
اکنون در تمام سیستان و بلوچستان از جمله مناطق اسپکه، هریدک، بمپور، مته سنگ، چانف، مهنت شهرستان نیکشهر، ایرندگان، مارندگان، اسماعیل‌آباد خاش، گشت، سوران، جالق، کله‌گان سراوان و همچنین زاهدان هنر سوزن‌دوزی زنان بلوچ خودنمایی کند.
از مشهورترین و مرغوبترین نمونه‌های سوزن‌دوزی تولیدات مناطق قاسم‌آباد و نکوچ ایرانشهر و چانف در شهرستان نیکشهر است.
سوزن‌دوزی، نخ‌دوزی یا گلدوزی یکی از روشهای دیرینه آرایش و تزیین جامه زنان بلوچ است بگونه‌ای که هیچ جامه زنانه‌ای یافت نمی‌شود که سوزن دوزی بر روی آن نقش نبسته باشد.
مواد اولیه سوزن دوزی "نخ و پارچه" است. سوزن دوزها بر حسب امکانات و سلیقه از نخ دمسه، نخهای رنگین ابریشم و امروزه کاموا استفاده می‌کنند.
پارچه‌هایی که در سوزن‌دوزی بلوچ مورد استفاده قرار می‌گیرد باید دو ویژگی عمده برای سهولت دوخت داشته باشد. نخست این که دارای تار و پودی مشخص باشد و دوم این که این تاروپود مشخص باید راست باشد.
ابزار کار سوزن‌دوزی شامل سوزن یا سوچه، قیچی یا مقراض، انگشتانه یا شستی است.
نحوه دوخت آن به این شکل است که در ابتدا سوزن دوز از پارچه، قطعه‌ای دلخواه را جدا کرده و طرح مورد نظر را بر روی آن منتقل می‌کنند.
اکنون پس از انتخاب طرح، نوبت سوزن دوز است که با روش دوردوزی، خطوط محیطی طرح را دوخته و آن را از باقی پارچه مجزا کند.
لباس زنان بلوچ از شش قطعه سوزن‌دوزی شده شامل "پیش سینه، جی یا زی گوپتان، پایین دامن، زینت بخش سرآستین پیراهن و زینت بخش سرپاچه‌های شلوار" تشکیل شده است.
نقش و نگارهای سوزن‌دوزی نسل به نسل توسط مادران به دختران انتقال یافته و امروزه به یکی از مهمترین ابزارهای فرهنگی معرفی زنان مبدل شده است.
اکنون بر مسوولان فرهنگی و هنری است تا هنر سوزن‌دوزی را که از اصالت و قدمت دیرینه‌ای برخوردار است و به مرور زمان دستخوش تغییر و تحول شده با تمام وجود حفظ و پاسداری کنند.
سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان باید با توجه به جایگاه این صنعت در اقتصاد منطقه و قابلیتهای آن در توسعه این هنر به ویژه در مناطق روستایی همت گمارد و با تشویق روستاییان و فراهم آوردن امکانات عرصه را رواج هرچه بیشتر آن فراهم آورد
